Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 roku stanowi jedną z najbardziej chlubnych kart w historii gminy Nowa Wieś Wielka. 11 listopada 1918 roku wraz z zakończeniem I wojny światowej społeczeństwo polskie rozpoczęło proces budowy własnego, niepodległego państwa. Tereny zaboru pruskiego, w którym znajdowała się Nowa Wieś Wielka, mimo oczywistej klęski Niemiec, pozostawały ciągle pod ich władzą. O losie tych ziem miała dopiero w przyszłości przesądzić konferencja pokojowa.

26 grudnia 1918 r. do Poznania przybył gorąco witany Ignacy Jan Paderewski. Wielka manifestacja uczuć narodowych przekształciła się w zbrojne powstanie. W nocy z 10 na 11 stycznia 1919 r. po zajęciu bez walki przez wojska powstańcze Nowej Wsi Wielkiej nastąpiły przygotowania do dalszego ataku na Chmielniki i Brzozę. Kilkudniowy spokój w tym rejonie Niemcy wykorzystali na przygotowanie kontrofensywy. Aby uprzedzić akcje niemieckie, powstańcy przystąpili do działań zaczepnych w kierunku Brzozy. Nieprzyjaciel w miejscowości dysponował dużymi siłami, z pociągiem pancernym na czele. Szczególnie zaciekła wymiana ognia toczyła się o dworzec kolejowy. Ostatecznie powstańcy zdołali gwałtownymi natarciami przechylić zwycięstwo na swoją stronę, wyrzucając Niemców z Brzozy. Pojawienie się niemieckiego pociągu pancernego odmieniło sytuację i powstańcy wycofali się w kierunku Nowej Wsi Wielkiej, gdzie 30 stycznia doszło do krwawych walk. Okolice zamieszkiwali koloniści niemieccy, co było sprzyjającą okolicznością dla napierających oddziałów nieprzyjaciela, które opanowały miejscowość. W komunikacie niemieckim zajęcie Nowej Wsi Wielkiej potraktowano jako odzyskanie połowy drogi z Bydgoszczy do Inowrocławia, a stałe ataki Niemców oraz dobra obserwacja z wieży kościelnej w Nowej Wsi Wielkiej zmuszały Polaków do czujności.

W dniu 19 lutego 1919 r. nastąpiło na wszystkich frontach zawieszenie broni, jednak sytuacja, w której naprzeciwko siebie stały dwie uzbrojone wrogie armie z niechęcią przyjmujące rozejm, stwarzała warunki do częstych prowokacji i walk. Na całkowite wyzwolenie tej części Wielkopolski, Kujaw i Pomorza trzeba było czekać aż do 20 stycznia 1920 r., czyli do realizacji postanowień Traktatu Wersalskiego.
Mimo że walka o Brzozę i Nową Wieś Wielką zakończyła się polskim niepowodzeniem, to jednak krew poległych i rannych towarzyszy broni nie poszła na marne. Po Powstaniu Wielkopolskim wspomniane wyżej miejscowości znalazły się w granicach wolnej i niepodległej Polski. Ku czci poległych wdzięczne miejscowe społeczeństwo wystawiło powstańcom pomniki i tablice pamiątkowe.

Pomnik upamiętniający poległych w Brzozie Powstańców Wielkopolskich wzniesiony przez wdzięcznych mieszkańców z inicjatywy hrabiny Marii Skórzewskiej w 1923 r. Monument zniszczono na rozkaz niemieckich okupantów w 1940 r. W 2011 r. został odbudowany przez władze samorządowe gminy (budżet gminy 2010/2011), przy współudziale środków unijnych z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007/2013.